छठ पर्व हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको जीवनमा गहिरो आस्था र आध्यात्मिकताको प्रतीक हो । यो पर्व केवल धार्मिक कर्मकाण्ड होइन, बरु मानव र प्रकृतिबीचको गहिरो सम्बन्ध, श्रद्धा र कृतज्ञताको अद्भुत उदाहरण हो । सूर्यदेव र उषा देवीप्रति समर्पित यो पर्व विशेषगरी नेपालका तराई–मधेस क्षेत्र अत्यन्त श्रद्धापूर्वक मनाइन्छ ।
चार दिनसम्म चल्ने यो पर्वको प्रत्येक चरणमा अनुशासन, पवित्रता र आत्मसंयमको गहिरो अर्थ निहित छ । पहिलो दिन ‘नहाय–खाय’ बाट सुरु हुने पर्वमा व्रतालुले शरीर र मनलाई शुद्ध बनाउँछन् । दोस्रो दिन ‘खरना’ मा निर्जल व्रत बसेर सन्ध्याकालमा खीर, रोटी र फलफूलको प्रसाद ग्रहण गरिन्छ । तेस्रो दिन अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ दिइन्छ भने अन्तिम दिन उदाउँदो सूर्यलाई अर्घ दिएर पर्वको समापन गरिन्छ ।
छठ पर्वको विशेषता यसको कठोर अनुशासन र निर्मल श्रद्धामा निहित छ । व्रतालुहरू नदी, पोखरी वा जलाशयको किनारमा बस्दै निरन्तर उपवास र ध्यानमा लीन रहन्छन् । उनीहरूको अनुशासन, संयम र भक्तिले छठ पर्वलाई अन्य धार्मिक पर्वभन्दा विशिष्ट बनाएको छ ।
यो पर्व प्रकृतिप्रतिको सम्मान र आभारको पनि प्रतीक हो । सूर्यलाई ऊर्जा, जीवन र आरोग्यको स्रोत मानिँछ । त्यसैले व्रतालुले सूर्यको आराधना गरेर आफ्नो परिवार, समाज र सम्पूर्ण जीवजगत्को कल्याणको कामना गर्छन् ।
छठ पर्वले सामूहिकता र सहकार्यको सन्देश पनि दिन्छ । व्रतालुलाई सहयोग गर्न परिवारका सदस्य, छिमेकी र समुदायका सबै जना एकजुट हुन्छन् । यसरी यो पर्वले पारिवारिक सम्बन्ध बलियो बनाउने मात्र होइन, समाजमा एकता र सद्भाव फैलाउने काम पनि गर्छ ।
छठी मइया, जसलाई सूर्य देवकी बहिनीको रूपमा मानिन्छ, सन्तान–सुख, दीर्घायु र पारिवारिक कल्याण दिने शक्तिशाली देवीका रूपमा पूजिन्छिन्। महिलाहरू सन्तानको दीर्घायु र परिवारको सुखका लागि छठी मइयाको व्रत गर्छन्। यो व्रतले नारीको आस्था, समर्पण र सहनशीलताको उच्च उदाहरण प्रस्तुत गर्छ।
धार्मिक दृष्टिले हेर्दा, छठ पर्व केवल आराधनाको पर्व होइन, यो आस्थाको गहिरो समुद्र हो। यसले भौतिक र आध्यात्मिक जीवनबीच सन्तुलन कायम गर्न सन्देश दिन्छ। व्रतालुहरूको अनुशासन, समाजको सहभागिता र प्रकृतिप्रतिको सम्मानले छठलाई धर्म, संस्कार र संस्कृति सबैको अद्वितीय संगम बनाएको छ।
छठ पर्वले मानिसलाई धैर्य, पवित्रता र समर्पणको बाटोमा डोर्याउँछ। सूर्यको उज्यालो जस्तै यस पर्वले मानव जीवनमा सकारात्मकता, विश्वास र आशाको किरण फैलाउने काम गर्छ। यही कारण, छठ पर्वलाई आस्था, कृतज्ञता र जीवनशक्तिको पवित्र उत्सव मानिन्छ।
समग्रमा भन्नुपर्दा, छठ पर्व व्रतालुको दृढ आस्था, शुद्धता, संयम र समर्पणको प्रतिमूर्त स्वरूप हो । सूर्यदेवको आराधनाद्वारा जीवनमा उज्यालो, शान्ति र समृद्धिको कामना गर्दै मनाइने यो पर्वले हाम्रा सांस्कृतिक मूल्य, परम्परा र धार्मिक आस्थालाई निरन्तर बल प्रदान गरेको छ ।