नेपालमा नर्सिङ व्यवसाय मानवसेवा, समर्पण र करुणासँग जोडिएको एक प्रतिष्ठित पेशा हो। अस्पतालदेखि सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रसम्म सेवा दिने प्रमुख शक्ति नर्स हुन्। उनीहरू बिरामीको उपचारमा चिकित्सकको सहायक मात्र होइन, सेवा, सान्त्वना र माया दिने मानवताको प्रतिरूप हुन्। तर विडम्बना के छ भने, नेपालमा नर्सहरूको योगदानको मूल्य अझै पनि न्यायपूर्ण रूपमा निर्धारण भएको छैन। यथार्थको धरातलमा हेर्दा नेपाली नर्सहरूको अवस्था त्यति सन्तोषजनक देखिँदैन।

पहिलो कुरा, पारिश्रमिक र कार्य वातावरण नै उनीहरूको प्रमुख समस्या हो। सरकारी अस्पतालमा काम गर्ने नर्सहरूलाई तुलनात्मक रूपमा स्थिर जागिर भए पनि, तलब न्यून र कामको बोझ अत्यधिक छ। निजी अस्पतालहरूमा झनै कठिन परिस्थिति छ महिनौँसम्म तलब नपाउने, असमान तलब, र बिना ओभरटाइम भुक्तानी लामो समयसम्म ड्युटी गर्ने बाध्यता छ ।
त्यसैगरी, पेशागत सुरक्षा र सम्मानको अभाव पनि ठूलो चुनौती हो। नर्सहरू बिरामीका आफन्तबाट दुव्र्यवहार, धम्की र कहिलेकाहीँ शारीरिक आक्रमणसम्मको जोखिममा पर्छन्। स्वास्थ्य बीमा, पेशागत सुरक्षा, र मनोवैज्ञानिक समर्थन प्रणाली अझै प्रभावकारी छैन।

यो अवस्थाले गर्दा पछिल्ला वर्षहरूमा नर्सहरूको विदेश पलायन तीव्र बनेको छ। जापान, अष्ट्रेलिया, बेलायत, जर्मनी, र गल्फ देशहरूमा ठूलो संख्यामा नेपाली नर्सहरू आकर्षित भइरहेका छन्। त्यहाँ राम्रो पारिश्रमिक, सुरक्षा र सम्मानका कारण धेरैले देशमै फर्किने सोच त्यागेका छन्। यसले नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीमा दक्ष जनशक्तिको अभाव निम्त्याइरहेको छ।

नर्सिङ शिक्षाको गुणस्तर र नियमन पनि सुधारको खाँचो छ। धेरै नर्सिङ कलेजहरू केवल प्रमाणपत्र वितरण केन्द्रझैँ बनेका छन्, व्यावहारिक सीप विकासमा पर्याप्त ध्यान दिइँदैन। यसले पेशागत दक्षता र सेवा गुणस्तरमा असर पारिरहेको छ। तर, यिनै कठिनाइबीच पनि नेपाली नर्सहरू विश्वभर आफ्नो दक्षता र समर्पणका कारण प्रशंसा पाउँदै आएका छन्। कोभिड–१९ महामारीका बेला उनीहरूले जोखिम मोल्दै सेवामा समर्पित भई ‘फ्रन्टलाइन हिरो’को भूमिका निभाएका थिए । जुन बिर्सन सकिदैन ।

न्यूनतम पारिश्रमिकको माग र आन्दोलन

हाल नेपालभरका निजी संस्थामा कार्यरत नर्सहरूले आफ्नो न्यूनतम पारिश्रमिक वृद्धि गर्न आन्दोलन सुरु गरेका छन्। निजी स्वास्थ्य संस्थामा कार्यरत नर्सहरूले आफूले पाउने तलबले न त जीवन निर्वाह चलाउन सक्ने अवस्था छ, न त पेशागत सम्मान मिल्ने अनुभूति ।
नेपाल नर्सिङ संघले पटक–पटक सरकारलाई न्यूनतम पारिश्रमिक ५० हजार रुपैयाँ पु¥याउन माग गर्दै आएको छ। तर अधिकांश निजी अस्पतालहरूले अझै पनि १५ देखि २५ हजार रुपैयाँ मात्र तलब दिने गरेका छन्। यस्तो अवस्थामा धेरै नर्सहरू असन्तुष्ट छन् र आफ्ना माग पूरा नहुँदासम्म संघर्ष जारी राख्ने बताएका छन्।

विदेशतर्फको आकर्षण

देशभित्रको असमान तलब, कार्यसमयको थकान, र पेशागत सम्मानको अभावले गर्दा धेरै नर्सहरू विदेशतर्फ पलायन भइरहेका छन्।
अष्ट्रेलिया, युनाइटेड किङडम, जापान, र मध्यपूर्वी देशहरू नेपाली नर्सहरूको प्रमुख गन्तव्य बनेका छन्। ती देशहरूले नेपाली नर्सहरूको मेहनत, सीप र सेवा मन पराउने भएकाले राम्रो पारिश्रमिकका साथ आकर्षक सुविधा प्रदान गर्छन्। यही कारणले नेपालबाट हरेक वर्ष हजारौं नर्सहरू वैदेशिक रोजगारमा जान्छन्।

देशभित्र नर्सको अभाव

नर्सहरूको पलायनले देशभित्रको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा प्रत्यक्ष असर परेको छ। ग्रामीण स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा दक्ष नर्स नहुँदा उपचार सेवा प्रभावित भइरहेको छ।
कसरी paradoxical अवस्था देखिन्छ भने नेपालले नर्स उत्पादनमा लाखौँ खर्च गर्छ, तर उनीहरू विदेशमा सेवा गर्छन्। अन्ततः देशभित्र न त गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा रहन्छ न त नर्सिङ पेशामा युवा आकर्षण ।

सरकार र संस्थाको भूमिका

•  नर्सहरूको पारिश्रमिक समस्या समाधान गर्न सरकारले ठोस नीति बनाउन जरुरी छ।
•  निजी अस्पतालहरूमा कार्यरत नर्सको न्यूनतम तलब कानूनी रूपमा सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
•  कार्यघण्टा, बीमा, अवकाश, र सुरक्षाको व्यवस्था स्पष्ट गर्नुपर्छ।
• दक्ष नर्सहरूलाई देशमै रोक्न प्रोत्साहन कार्यक्रम (जस्तै उच्च अध्ययनमा छात्रवृत्ति, पदोन्नति अवसर, तालिम) सुरु गर्नुपर्छ।

नर्सहरू स्वास्थ्य सेवा प्रणालीको हृदय हुन्। उनीहरूको श्रमको उचित मूल्यांकन नगरी देशले गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा सुनिश्चित गर्न सक्दैन। विदेशतर्फ पलायन रोक्न र स्वास्थ्य क्षेत्रमा सन्तुलन कायम राख्न नर्सहरूको पारिश्रमिक, सम्मान र सुरक्षामा सुधार अपरिहार्य छ। आन्दोलन उनीहरूको असन्तुष्टि मात्र होइन, देशको स्वास्थ्य नीतिप्रति चेतावनी पनि हो। नेपालले आफ्नो नर्सहरूलाई सम्मानजनक पारिश्रमिक र वातावरण दिन सके भने, नर्सहरू केवल सेवा प्रदायक होइनन्, राष्ट्र निर्माणका सशक्त अंग बन्न सक्छन्।